🝧 Meropisᚒcreaties

Kennelijk heb ik een voorkeur voor oude tekstfragmenten, die schamele resten die het sleutelgat zijn waardoor de nieuwsgierige een slecht verlichte kamer in kan kijken. Dat laat veel tot de verbeelding over, en juist daarin schuilt de charme van een fragment. Er is zoveel te doen om de context en om de betekenis. Die schemerige kamer kan een publieke zuilengalerij blijken, of een imposante troonzaal, of een boerentoilet. Misschien staan op de muren fresco's die voor altijd onduidelijk blijven, maar die de laatste getuigen zijn van de dromen, passies en overtuigingen van zwijgende zielen en vergeten namen. Je weet het niet. Sinds een jaar of twee verdiep ik me in de fragmenten van presocratische filosofen. Daaruit vloeiden projecten voort zoals de Wikipedia-artikelen van de eigenwijze  Heraclitus en recentelijk ook de kosmoloog-filosoof Pherecydes van Syros . Tevens resulteerde het in een amateurstudie van het hermetisme (zie Corpus hermeticum ) en  het orfisme ....

Sinds vrijdag 21 oktober kan ik thuis genieten van enkele grote reproducties van werken van Canaletto (Venetië 1697 - Venetië, 1768). Een daarvan is bovenstaande,  De Molo en de Piazzetta San Marco . Het werk lijkt realistisch, maar oogt tegelijkertijd als een ansichtkaart voor buitenlanders. Het is een Venetiaanse idealisering waarin het Dogepaleis goed uit de verf moet komen, dat pontificaal in het midden staat. De gebouwenreeks is ongeveer in het midden van het doek geplaatst, met de horizon op pakweg een derde. Het onderste deel bevat de meeste contrasten. Canaletto blinkt niet uit in het schilderen van luchten of van waterpartijen, en beide ogen hier effen en sereen. Ze vullen elkaar aan en geven de weelderige architectuur een licht, elegant en delicaat karakter, alsof die geen last heeft van gewicht en niet op de grond rust. Het lijkt haast alsof het water weinig anders moet doen dan de gebouwen weerspiegelen. De boten en mensen worden in elk geval veel minder weersp...

Horror vacui , 'vrees voor de leegte'. Van oorsprong een natuurfilosofisch begrip, bij Nietzsche echter de aanleiding voor de mens om te streven naar zingeving en doelen: '[De menselijke wil] moet een doel hebben, en hij zou zelfs liever nietsheid willen dan helemaal niet willen' ( Genealogie van de moraal , III, 1). Een strijd tegen de leegte, en dus ook tegen verveling. Leegte leidt tot de drang tot het Nieuwe. We kunnen niet anders, of we moeten betekenis geven aan de dingen. Het herinnert aan  de grappige voorstelling van Søren Kierkegaard: 'In den beginnen was er verveling. God verveelde zich en schiep toen Adam. Toen verveelde Adam zich, en schiep God Eva. Toen ze zich alle drie verveelden kwamen er kinderen. Toen verveelde de hele familie zich. Daarna begint de geschiedenis.' We kunnen aannemen dat het universum zich geen bal van ons aantrekt en de wereld op zichzelf geen betekenis of bedoeling heeft, en dus 'neutraal' is. Existentieel ni...

Misleiding van de taal: universalia . Bestaat er wel zoiets als  hondheid , blauwheid , huisheid en mensheid , zoals Plato en middeleeuwse scholastici het graag zouden hebben? Ze lijken eerder hol, zeker in tijd waarin de moderne filosofie zowel God als de metafysica heeft doodverklaard. Plato wantrouwde de zintuigen. Mystiek wantrouwt zintuigen. Ik mijd de Eleaten maar volg Heraclitus en het begrip van de zintuigen á la Friedrich Nietzsche: alles stroomt . Alles wórdt. Een universele is als een norm, en een Norm biedt geen ruimte voor het individu, het particuliere. Men veronderstelt een universeel subject, maar dat bestaat niet. Er schuilt trouwens een paradox in de vaststelling dat enerzijds alle mensen gelijk zijn en onder een Norm leven, maar anderzijds als individuen worden beschouwd in een maatschappij waarin individualisme hoog in het vaandel staat.  Bij mensheid komen we met het genoom misschien een stapje in de richting van een definitie, maar dit is tegenint...

'There is a sight I can easily draw: the blue river reflects the shadowed hill, the stream seems to bear leaves and twisting vines, all the ridges swim on darkened ripples, the leaves and even the clusters of grapes are captured here on the clear crystal waves.' — Decimus Magnus Ausanius  (vierde eeuw), The Moselle , vss. 189-194. [ Foto's: eigen werk, Berchem, Antwerpen. ]

Verwondering en verbeelding, twee woorden die me te binnen schieten als ik denk aan Griekse filosofen, niet alleen ter karakterisering van die filosofen, maar ook als beschrijving van mijn leeservaring. Volgens Aristoteles begon men door verwondering te filosoferen om tot inzichten te komen ( Metafysica , boek  Alfa , 982a). Hij maakte echter nog geen consequent onderscheid tussen kennis ( epistêmê ) en kunde ( technê ) . Hoewel het bij kunde eigenlijk ging om praktische toepassing en dus kunst en ambacht, vind ik het niet misplaatst om het denken als zoektocht naar inzicht te beschouwen als een kunst. We hebben het over de kunst om met verwondering om te gaan.  Een oorzaak van verwondering is de natuur. Het groeien en het verval van het leven op aarde, en het constante van de sterren en hemellichamen daarboven. Er gaat een zekere elegantie uit van Griekse theorieën over de kosmos, de begrenzing ervan, de aard ervan en zelfs het aantal ervan. Het aardige is de betekenis...

Hier drie oppervlakkigheden. De eerste, die ik recentelijk tegenkwam, betreft een reactie op de invoering van automatische donorregistratie in Nederland. Ik ga niet in op de voorargumenten, maar op de eerste verdedigingslinie van het tegenkamp. Dat is artikel 11 van de grondwet:  Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam . Dat is oppervlakkig. Het volstaat ook niet om te zeggen dat men niet hoort te stelen ómdat het niet mag van de wet. Verder is er geen sprake meer van een levend persoon met een wil en rechten bij een lijk. De tweede is de naïeve klemgreep van een verbod. Een moreel stelsel berust op een veralgemeende waarheid (nee, dat is in de postmoderne tijd geen oxymoron meer) over goed en kwaad. Een voorbeeld is geweld. Dit is altijd zinloos en slecht, dus is doden per definitie verkeerd, en dus is euthanasie een probleem. Een van de vele haakjes eraan is deze: als de tirannie een misdrijf is,...

Ik lees graag. Lezen is een introverte activiteit. Van alle introverte activiteiten is lezen misschien wel de meest sociale. Die bezigheid lijkt passief, gesloten en ongezellig, een vlucht uit de dagelijkse toestanden. Maar er is meer.  Ideeën delen met een volslagen vreemde doe je doorgaans niet. Wie echter een boek aanschaft, schaft wel degelijk de gedachten aan van een vreemde, en daarmee misschien ook wat van de gevoelens, passies, herinneringen en visies. Iemand heeft de moeite genomen om zijn of haar gedachten op papier te zetten, en in zekere zin is dat een teken van vertrouwen en moed. Misschien kun je dat opvatten als een soort geste en een uitnodiging. Wie haar aanneemt, neemt deel aan ideeën en aan een sociaal proces. Lezen is dus wel persoonlijk en tevens sociaal. Samen hetzelfde boek goed vinden schept bijvoorbeeld een soort band, hoe kortstondig ook. Bewust omgaan met impressies is wat ons menselijk maakt, aldus Epictetus. Teksten zijn impressies, en niet alle...

Op 3 oktober 2016 is unaniem voorgestemd om mijn Wikipedia-artikel Heraclitus op te nemen in de 'etalage' van deze encyclopedie. Van dat artikel heb ik nu ook een aparte pagina gemaakt op deze weblog. Voor de stemming, zie hier .

Er zijn momenten, schaars maar eeuwig terugkerend, die tussen de behaaglijkheid van de nacht en de vitaliteit van de dag door lijken te glippen. Even letten we niet op, en ze zijn weg. We bewegen ons langzaam, wringen ons door een nauwe wereld van zwijgende schaduwen die al het licht zoveel beter doen uitkomen. Fonkelingen. Achteloos de lucht ingeworpen, om dan een eindeloze reis aan te vangen door het heelal, waar lichtbundels nooit stoppen met reizen. Alleen hier. Even letten we niet op, en ze zijn weg, gedoofd door de zonsopgang. Eos rhododactylos, 'rozevingerige dageraad', best een treffende beschrijving van Homerus als je er even bij stilstaat. Als je kijkt. Even. In die kortstondige ogenblikken lijken een soort begrensdheid en een soort eindeloosheid elkaar de hand te geven, maar ook de stilstand en de beweging, de tijdelijkheid en de tijdloosheid. Elke seconde is anders, elke minuut telt. In het palet van waterverfkleuren en -schakeringen dat zich ontvouwt, lijken de ...

Het dag en nacht denken van gedachten, Eigenlijk is dat een esthetische activiteit. Staren naar de meubels en de muren om Een nieuw verlangen tot indeling te vinden; Kijken naar de gang van mannen en vrouwen Op straat, alsof alles beweegt behalve jij; Het gezicht in een zalige zwoele lucht, of Gericht naar de frisse streling van de wind; Geluid van bekende drukte die verdwijnt In het blauw, dat verdwijnt naar de vergeelde horizon, die overal langzaam zwart wordt, Als de aarde zich weer wendt tot de leegte, Bodemloos, van alles wat je nooit zult kennen. In het vacuüm tussen de ogenblikken door Wacht de observatie of de inspiratie, De gedachte of het idee op grond daarvan. Dan komt opnieuw het besef dat je, zonder Het te weten, wacht op gedachten. [Gebaseerd op notities van 5 juli 2016, Arles.]  [Afbeelding: Curiosos , lacabezaenlasnubes. Bron .]

Wat fotomateriaal tussen de bedrijven door. Observaties van wat stilstaat, snel voortgaat en langzaam vooruit kabbelt. Een beeld van pastelkrijt en houtskool op een avond in Heist-op-den-Berg. De Averegten De mensen gaan, maar lonkende etalages blijven. Koninklijke Sint-Hubertusgalerijen, Brussel. Aken

Maandag 27 juni 2016, vroeg in de middag. Toen bereikte ik na drie uur wandelen en klauteren de Croix de Provence, het hoogste punt van Cezannes geliefde Sainte-Victoire. Het is voor het eerst dat ik op een bergtop sta. In het zuiden zie ik de Middellandse Zee en de Camargue, in het westen Aix-en-Provence, in het noorden de Mont Ventoux en het vlakke stroomgebied van de Durance, en ver in het noordoosten besneeuwde toppen van wat de Alpen lijken te zijn met erboven een tweede horizon van dikke opeen gepakte wolken die baden in het licht. Het hebben van zo'n uitzicht, zo'n overzicht, is best overweldigend.  De dingen ontlenen hun betekenis deels aan hun context, en die hangt weer samen met perspectief. Daar werd ik me nu goed van bewust. De afwezigheid van dingen valt op, zoals lichtvervuiling, drukte en geluidsoverlast. Het is de stilte die het hardst roept. Luister naar muziek op een bergtop, voer er een gesprek, lees er een gedicht (in mijn geval van Petrarca), d...

Wat betekent het om authentiek te willen zijn? Wat betekent het om authenticiteit te willen vinden? Ik denk wel eens dat dit concept een illusie is, omdat we leven in een wereld van reproducties waarin alles massaal is. Hoe kan ik een stad ooit leren kennen zoals die 'echt' is, als alles erin al zo vaak is vastgelegd op de mooiste (en misschien wel meest misleidende) foto's, en als die selecties in het collectieve geheugen, in mijn geheugen, geprent zijn; als overal dezelfde winkeltjes zijn waarvoor oude gevels geruïneerd worden; als bijzondere bouwwerken zijn afgezet en mensenmassa's langs de ratelende kassa's geleid worden; en als iedere bezoeker met de camera in de hand, zoals ik, dezelfde ervaringen zoekt, zoals ik?  Ik kan wel proberen om af te wijken van platgetreden paden, maar dat gaat niet. Iedereen lijkt overal al te zijn geweest. In plaats van de trein te pakken, kan ik wel 'heel alternatief' gaan liften, maar al zoveel andere jonge mensen ...

Ik stel me op dit moment voor dat taal het middel bij uitstek is dat ons met elkaar verbindt. De banaliteit van het spreken is vermoedelijk zodanig, dat dit niet opvalt, maar laten we het omdraaien: wat blijft achter als de gesprekken opdrogen? Wat blijft dan over van Aristoteles' zoön politikon? Wat resteert dan nog van Cicero's ideale vriendschap?  Wat mij betreft heeft het spreken echter iets vreemds. Het is alsof het afleidt, herhaalt, afslijt en afstompt, maar ook inspireert, beweegt, ervaringen bepaalt en deze zelfs mogelijk maakt. Ik vraag me soms af hoeveel van ons spreken aan die laatste groep aspecten bijdraagt, zodra we banden aanhalen, meedoen aan de dagelijkse uitwisselingen, leuk willen doen, erbij willen horen en nieuwe banden willen aangaan. Waarschijnlijk niet bijster veel. Het spreken is bij uitstek het middel tot aftoetsing en (her)bevestiging. De ingetrapte open deur bestaat niet voor niets slechts in de taal.  Daarom brengt het spreken een soort...

Walmen tabaksrook, wijnaroma's en een orkest van etensgeuren dwarrelen omhoog en vermengen zich in de windloze avondlucht. Ze bereiken mij en gaan aan me voorbij, terwijl ik op het balkon van Le Petit Palais aan het plein van Apt zit, in de branding van een zee van geluid. Gelach, gepraat, geklap en gekletter, met daar bovenuit muziek, afkomstig van het podium dat zwart afsteekt tegen wat een paleis had kunnen zijn. Dit plein vormt op deze doordeweekse zomeravond het kloppende hart van een bevolking die ik helemaal niet ken, maar die ik nu goed meen te begrijpen in hun ritme, hun ontspanning, hun vermaak, misschien zelfs een fractie van hun passies.  Ik zie kinderen op de late uren spelen, nu eens koppels gemoedelijk wiegen op frivole Cubaanse muziek, dan weer twintigers en een gepensioneerde dansen onder begeleiding van donderende gitaren. Wie was er voor wie, hier op dit moment? De verschillende artiesten voor de inwoners? De inwoners voor de artiesten, onder het gele stra...

Wat is reizen anders dan het verlaten van een plaats en het bezoeken van een ander? Een stuk meer, eigenlijk. De essentie blijft wel gelijk, maar de houding daartegenover niet. Voor sommigen telt alleen het doel, om daar dan over mee te kunnen praten. Voor anderen betekent het reizen een vlucht, waarbij het belang van de plaatsen van vertrek en aankomst helemaal anders is. Ook de drang tot ontspanning is een motief. Nog weer anderen reizen vanuit een zekere rursteloosheid, die, eens die er is, misschien wel nooit weggaat, maar de mens voort blijft drijven. Daarbij denk ik dat dit, als het erop aankomt, iets universeel menselijks is. Toch is de rusteloosheid, voor wie haar kent, iets op zichzelf, iets dat is . Die duidt niet op een concreet gemis, maar op een karaktertrek. In zekere zin duiden alle echte reizen,  die uit eigen beweging zijn, op een gemis, omdat je iets zoekt dat er op de eerste plaats niet is. Anders heeft de reis geen zin. Het zoeken naar iets dat de eigen leefw...

Bij elk doel hoort een reis, en die reis telt evenzeer als het doel zelf. Reizen heeft, wat mij betreft, iets poëtisch en iets melancholisch, voor zover dat niet twee zijden zijn van dezelfde medaille. Het is de confrontatie aangaan met iets, en via dat iets zie je wat je hebt en wat je niet hebt, of wat je nodig hebt en wat je niet nodig hebt. De hiermee samenhangende diversiteit die ik zie, kan poëtisch zijn en laat zijn sporen na.  Melancholie, is dat een ervaring van gemis, en zodoende een verlangen? Die melancholie is niet negatief, en ook niet positief. Ze is neutraal. Ze is de filter waar de nieuwe omgeving doorheen komt waar ik me in bevind. Is de ervaring van die stad of streek dan intenser, of juist zwakker? Dat weet ik niet. Wat ik wel weet, is dat niets die melancholie lijkt te kunnen opheffen. Het verlangen blijft, omdat ervaring, kennis en bezit nooit compleet en afgerond zijn. Ik kan de onverwachte pleintjes met hun fonteinen en platanen niet meenemen, ik kan ...

De Italiaanse geleerde Girolamo Cardano (1501-1576) schreef in zijn kritiek op bepaalde collega's: ‘ Zij bedenken een wereld zoals die hunzelf uitkomt en bevalt . ’ Hij had daarbij de luxe om nog in absoluutheden te kunnen geloven. 

In 1980 publiceerden George Lakoff en Mark Johnson hun vernieuwende boek Metaphors We Live By . Hierin richtten zij de aandacht volledig op het metaforische karakter van de menselijke taal. Dat karakter bleek veel groter en invloedrijker dan men zou verwachten. Zo spreken we van een aanval op iemand of het verdedigen van een stelling bij discussies. Dat zijn militaire metaforen. Subtieler is een uitspraak als: 'België deelt gratis knuffelkatten uit aan bejaarden', waarbij het land als handelend persoon wordt voorgesteld. Nog primitiever is echter de tegenstelling hoog-laag , waarbij vaak hoog positief en laag negatief gewaardeerd wordt. Denk aan je omhoog werken en aan lager wal raken . Die dualiteit lijkt universeel te zijn en komt overal voor. Wie macht wil uitstralen, plaatst de troon op een verhoging. Wie het offer wil benadrukken, zet het altaar op een verhoging. Wie militaire kracht en soevereiniteit wil laten zien, neemt de hoogste plek in, en in diverse oude tekst...

Een anachronistische ontmoeting. Heraclitus schreef rond 500 v.Chr. dat de mens de grenzen van zijn geest onmogelijk kan kennen, hoe hard hij ook zoekt (fragment B45). Iets waar Sigmund Freud het allicht mee eens zou zijn. In elk geval stelde de filosoof George Berkeley ruim twee millennia later dat wat een oneindig aantal delen heeft, oneindig moet zijn ( Notebook A , 416).  Een stelling is nu dat de ideeën in de geest van de mens, waar Berkeley, Locke en anderen zoveel kentheoretische woorden over schreven, onuitputtelijk zijn, omdat het aantal mogelijke ervaringen van de mens oneindig is. De Griekse arts Galenus beschouwde het organisme voorts als wezenlijk creatief, wat zich bijvoorbeeld uit in groei en verandering ( Perì fysikón dynámeôn ). Dat geldt ook voor de geest. Niet voor niets begon Aristoteles zijn Metafysica met de bewering dat de mens een aangeboren drang tot kennen heeft.  Moesten zij allen aan een vergadertafel gezeten hebben, dan zouden zij mog...

Op deze blog staat hier nu een (onvolledige) lijst met websites waar gratis werken te lezen en te downloaden zijn van klassieke, middeleeuwse en vroegmoderne auteurs, variërend van poëzie tot wetenschapsgeschiedenis tot mythologie. Daarnaast worden er ook artikelen en boeken over deze primaire bronnen aangeboden. Tot slot zijn enkele historische woordenboeken in deze lijst opgenomen.

' Masquerades disclose the reality of souls. As long as no one sees who we are, we can tell the most intimate details of our life .'  -  Fernando Pessoa, prozastukken, postuum uitgegeven . Maskers hebben een lange geschiedenis in kunst, religie en sociale activiteiten, en komen overal voor in een grote verscheidenheid van vormen, kleuren en maten. Wat ze gemeen hebben, is dat ze tegelijk verhullen en onthullen, en wel op basis van mimesis. Hoe eenvoudig een masker ook is, er is sprake van een gelijkenis. Dat is essentieel. Zo is een doos op het hoofd zetten slechts bedekking, geen maskering. Tegelijkertijd moet er verschil zijn. De mimesis moet niet volledig zijn. De mens zet geen masker op dat identiek is aan zijn eigen gezicht. Zoiets zou heel bevreemdend zijn. Dit is met andere woorden de pragmatiek van het masker. We accepteren dat het iets of iemand voorstelt, en nemen aan dat dat iets of die iemand niet de drager zelf is. Een masker verwijst dus, en heeft z...