🝧 Meropisᚒcreaties

De destijds vernieuwende Duitse historicus Oswald Spengler schreef in zijn Achteruitgang van het avondland uit 1918 het volgende: ‘De mens is het enige wezen dat de dood kent; alle andere worden ook oud, maar met een bewustzijn dat volkomen beperkt is tot het moment, dat voor hen eeuwigdurend moet lijken. Zij zien de dood, zonder er iets van te weten.’ [1] Toen ik dit las, moest ik meteen denken aan een uitspraak van de Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges. In De onsterfelijke , een verhaal uit de bundel De Aleph uit 1949, schreef hij dit: ‘Onsterfelijk zijn stelt niets voor; afgezien van de mens zijn alle schepselen het, want zij kennen de dood niet; het goddelijke, het vreselijke, het onbegrijpelijke, is weten dat je onsterfelijk bent.’ Ik denk dat de overeenkomst niet toevallig is. Borges las Spenglers werk in het Duits en werd erdoor beïnvloed. Hij verwijst explicet naar Spenglers juist genoemde magnum opus in zijn essays en heeft ook een korte biografie van de historic...

‘We all speak our own language of ghosts.’ I wish to spend a few words on Paul Austers In the Country of Last Things . Although I usually do not read modern (relatively recent) literature, this novel is the second of Auster’s work I devoured, the first being the New-York Trilogy . What I find amusing and fascinating, is his combination of postmodern playfulness, flirts with philosophy, and quirky realism. To me, the texts are an invitation for analysis. In what follows, however, I will not provide an analysis of In the Country of Last Things , because I do not intend to scrutinise the text. Instead, I will touch upon some aspects I think are central issues within the story and contribute to its literary character. Introduction First a sketch of the situation. The novel takes the shape of a long letter, written by a young woman named Anna Blume. In it, the reader is introduced to an anonymous, dystopian environment simply called ‘the city’. Anna went there by boat in an atte...

Het scheppende karakter van de taal is niets nieuws. De pragmatiek, een tak van de taalkunde, leert bijvoorbeeld dat bepaalde taalhandelingen de werkelijkheid beïnvloeden. Voorbeelden zijn ‘Ik verklaar u man en vrouw’, ‘U staat onder arrest’ en ‘Ik beloof dat […]’. Dit geldt ook voor afzonderlijke woorden, zoals democratie , kerstman en God . Een talig begrip uitvinden, beïnvloedt de menselijke werkelijkheid. Ik vraag me af of de negatieve zijde van dit alles ook opgaat. Geen taal is volmaakt, en met woorden valt nooit alles waterdicht en glashelder te omschrijven. Betekent dit dat we hierdoor veel potentiële begrippen en inzichten mislopen? Dat zullen we nooit weten, ondanks verschillende pogingen in de geschiedenis om een perfecte taal te ontwerpen. Het denken, taal en zelfbewustzijn hangen nauw samen. Het geheugen is een belangrijk onderdeel van cognitie, en dat geheugen bestaat onder andere uit het episodische geheugen, waarvan de ontwikkeling samenhangt met serieel-orde...

De Griekse filosoof Plotinus (204 – 270) was een innovator in de Romeinse keizertijd. In de 3 e eeuw was hij namelijk verantwoordelijk voor de vorming van de laatste grote filosofische school in de klassieke oudheid: het neoplatonisme. Hij werd geboren in het hellenistische Egypte en was actief in Alexandrië, de multiculturele smeltkroes en intellectuele hotspot bij uitstek in de hellenistische wereld. Zijn exegetische gewroet in met name de metafysische dialogen van Plato, aangevuld met aristotelische filosofie en een stoïcijns garnituur, leidde tot een filosofie waarbij de nadruk lag op een in detail uitgewerkte metafysische werkelijkheid en het vinden van afstemming met het goddelijke door filosofische bezinning. Dit zou moeten resulteren in een mystieke ervaring. In de uiteenzetting van Plotinus’ filosofie, opgetekend in de Enneaden , hebben onderzoekers overeenkomsten gezien met het boeddhisme uit India. Duidelijk bewijs voor kruisbestuiving ontbreekt niettemin. [1] P...

In onze liberale, democratische maatschappij is veel ruimte vrijgemaakt voor het geven van meningen. Denk aan referenda, columns en opiniestukken in kranten, praatprogramma’s, straatinterviews in het journaal en discussiemomenten in het onderwijs. De democratie kan niet draaien zonder de mening. Dat dit verband een belangrijk motief is voor het democratiseren van het onderwijs is logisch. Zonder veel geïnformeerde burgers zijn verkiezingen immers een eliteaangelegenheid. Het inrichten van ruimte voor de mening kan echter ook doorslaan, en dat betekent dat de band tussen meningen en onderbouwingen wordt verwaarloosd. Een mening om de mening hoeft niet in elke kwestie interessant of relevant te zijn. Desondanks vraagt men in het journaal ‘de man op straat’ wel om zijn mening zonder meer. Het lijkt alsof een mening vereist is, een vanzelfsprekendheid. Dat wordt althans geïmpliceerd door de flitsinterviews op straat, de vele enquêtes en de stemplicht (!) in België. Is de mening echter...

Eind februari verscheen het volgende bericht in de media. Een leerkracht werd aangenomen bij de Yavne-Benoth Jeruzalem-school voor meisjes in Antwerpen. Bij haar aanwerving kreeg ze richtlijnen mee over wat wel en niet in de les kon worden behandeld. Onderwerpen als seksualiteit, politiek, voortplanting en evolutietheorie bleven taboe volgens de leerkracht. Hierover deed ze melding bij de media. Indien het bericht waar zou zijn, dan zijn de gegeven richtlijnen een inbreuk op de binnenlandse onderwijseindtermen en op internationale verdragen. Minister van Onderwijs Hilde Crevits vroeg de onderwijsinspectie daarom om de school door te lichten. De reden is dat de school erkend is en dus overheidsgeld ontvangt. Die subsidies kunnen vervallen als de school niet aan de eisen van de overheid voldoet. De schooldirectie ontkende de aantijgingen, maar de school blijkt na inspectie toch wel enige moeite te hebben met de genoemde onderwerpen. De kwestie is maar een klein deel van een veel b...

In zijn gedicht De reis (in Les fleurs du mal , CLIII) geeft Charles Baudelaire aan dat de enige echte reiziger diegene is, die alleen maar gaat om weg te gaan, met een hart als een ballon die luchtig weg zweeft. Maar dan komt een nieuw stuk, waar Baudelaire schrijft: ‘Vreemd lot waardoor ons reisdoel zelf aan ’t dwalen slaat, Of nergens is, een plaats die wij niet kunnen weten! Waardoor de Mens, hoewel de Hoop hem nooit verlaat, Om rust te vinden steeds op zoek blijft, als bezeten! De mens blijft maar varen, op zoek naar Utopia of El Dorado, verliefd op gedroomde landen. Die dromen zijn de ‘bacchanalen’ van de Verbeelding. De echte rust, het geluk en de voldoening blijven voorbij de horizon liggen. Die onrust komt, als we schrijvers mogen geloven, door een soort verlangen naar dat wat niet is: bijvoorbeeld rijkdom, vrijheid en schoonheid. Juist dit gegeven spoort aan tot handelen: er moet iets gedaan en dus veranderd en bereikt worden. Blaise Pascal stelt bijvoo...

Op het Sfinks Mixed festival  van 2016 in Boechout liepen mijn partner en ik een willekeurige tent binnen om te zien wat men er uitspookte. Het Armeens-Turkse duo  Vardan Hovanissian en Emre Gültekin was daar net begonnen met een optreden. Dat was een erg gelukkig toeval, met een bijzondere herinnering tot gevolg. Het toeval wilde ook nog eens dat uitgeverij EPO een kraam op de festivalmarkt had, met enkele boeken van de op het Midden-Oosten georiënteerde uitgeverij  Bulaaq , zodat ik in één moeite door een bloemlezing van Perzische poëzie en een boek over Iraanse geschiedenis kon aanschaffen. Voor mij was dit de eerste serieuze kennismaking met een compleet ander cultuurgebied. Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in de cultuurgeschiedenis van de Mediterrane wereld, maar de Arabische en islamitische cultuur bleven terra incognita. Inmiddels ben ik enkele boeken over Midden-Oosterse geschiedenis, religie, literatuur en filosofie verder, met als recentste aanwinst de...